Εις μνήμην

Πέντε χρόνια πέρασαν από τον θάνατο του Μανόλη Αναγνωστάκη και δεν τον θυμηθήκαμε όσο του έπρεπε. Δεν ξέρω αν κιόλας τον ξεχάσαμε, αλλά η σιωπή αυτής της επετείου μάλλον δεν συνόρευε με τη δική του. Γιατί, καθώς είχα γράψει και παλιότερα, υπάρχουν λογιών και λογιών σιωπές. Οι σιωπές της λησμοσύνης και η σιωπές της μνήμης. Οι σιωπές της αδεξιότητας και οι σιωπές της επίγνωσης. Από τη σιωπή του αγάπησα κι εγώ τον Μανόλη Αναγνωστάκη. Οχι την πολυθρύλητη συγγραφική, αλλά την άλλη· εκείνη, στην οποία βυθιζόταν όντας πλάι στους φίλους του και που την έσπαγε στιγμές στιγμές με την πιο καίρια παρατήρηση, ένα αστείο, μια λέξη. Και ξαφνικά, ήταν σαν να ’μπαιναν τα πράγματα στη θέση τους, οι συζητήσεις που ξεστράτιζαν να ’βρισκαν τον πυρήνα τους, οι άνθρωποι να ξανασυναντιούνταν με το κέντρο τους.

Από τη σιωπή του τον αγάπησα τον Μανόλη Αναγνωστάκη. Μέσα απ’ αυτήν μας έδειξε τη δόλια φύση της αυταπάτης, μας έμαθε ότι το ήθος απεχθάνεται τη μεγαλοστομία, τις υπερβολικές χειρονομίες, τα πολλά λόγια. Οτι ηρωισμός είναι το τάξιμο στα μικρά· δύναμη η ικανότητα να αναμετρηθείς με τη μετριότητα της ζωής και να την υπερβείς, αποδεχόμενός την. Οτι η απώλεια και η πτώση είναι η ανθρώπινη συνθήκη· η μοναξιά και η ενοχή η μοίρα του ποιητή. Και, τέλος, ότι το μόνο που διασώζει είναι το χιούμορ, η λοξή ματιά, ο αυτοσαρκασμός.

Γι’ αυτό και αν με ρωτούσαν τι θα κρατούσα από την ποίηση του Αναγνωστάκη, όσο και να με συγκίνησαν οι «Παρενθέσεις», η «Συνέχεια», ο «Στόχος», ίσως και από ιδιοσυγκρασιακή ιδιοτροπία, θα έμενα σε ό, τι μας έδωσε με το ψευδώνυμο του Μανούσου Φάσση. Μέσα σ’ αυτά τον αναγνωρίζω ακέραιο. Τ’ ανοίγεις όπως ένα μουσικό κουτί – κι αντί για μουσική αντηχεί το γέλιο, γέλιο παιδιού και γέλιο του τρελού του βασιλιά, που ανατρέπει τον κομφορμισμό, τη σπουδαιοφάνεια, τη συμβατικότητα, που αναστατώνει τακτοποιημένες κατηγορίες και ταρακουνάει τα ιερά σκηνώματα των ιδεολογιών που επιζούν μονάχα για να μας βολεύουν. Κι αυτό το άτακτο παιδί που γελάει μέσα στις σελίδες του, ούτε τον ξέρει ούτε τον θέλει τον ρόλο του από καθέδρας τιμητή ή του ιεροκήρυκα· ακόμα κι όταν πίσω από τα χαχανητά λουφάζει η πικρία μιας επίγνωσης σχεδόν τυραννικής, εκείνο το παιδί ούτε για μια στιγμή δεν γλιστράει στο κοστούμι του μεγάλου μοναχικού που «γνωρίζει» όσα οι άλλοι δεν έχουν καν ψηλαφίσει. Είμαι μαζί σας, λέει στους αναγνώστες, τους φίλους του. Η ζωή είναι μια καλοστημένη φάρσα. Για να την ξεκουρδίσουμε, αρκεί να την περιγελάσουμε. Μόνο μέσα απ’ το γέλιο μας θα ξαναβρούμε ό, τι πραγματικά αξίζει, ό, τι απομένει ανέπαφο ακόμη και εξόριστο απ’ τον κόσμο.



Ἡ ἀπόφαση

Εἶστε ὑπὲρ ἢ κατά;
Ἔστω ἀπαντεῖστε μ᾿ ἕνα ναὶ ἢ μ᾿ ἕνα ὄχι.
Τὸ ἔχετε τὸ πρόβλημα σκεφτεῖ
Πιστεύω ἀσφαλῶς πὼς σᾶς βασάνισε
Τὰ πάντα βασανίζουν στὴ ζωὴ
Παιδιὰ γυναῖκες ἔντομα
Βλαβερὰ φυτὰ χαμένες ὦρες
Δύσκολα πάθη χαλασμένα δόντια
Μέτρια φίλμς. Κι αὐτὸ σᾶς βασάνισε ἀσφαλῶς.
Μιλᾶτε ὑπεύθυνα λοιπόν. Ἔστω μὲ ναὶ ἢ ὄχι.
Σὲ σᾶς ἀνήκει ἡ ἀπόφαση.
Δὲ σᾶς ζητοῦμε πιὰ νὰ πάψετε
Τὶς ἀσχολίες σας νὰ διακόψετε τὴ ζωή σας
Τὶς προσφιλεῖς ἐφημερίδες σας· τὶς συζητήσεις
Στὸ κουρεῖο· τὶς Κυριακές σας στὰ γήπεδα.
Μιὰ λέξη μόνο. Ἐμπρὸς λοιπόν:
Εἶστε ὑπὲρ ἢ κατά ;
Σκεφθεῖτε το καλά. Θὰ περιμένω.

Mανόλης Αναγνωστάκης